Geen M23 meer. Het einde van een tijdperk? En wat nu?
Nadat de eerste geruchten de val van Runyoni en Cyanzu door de FARDC (met behulp van de VN) aankondigden, vluchtten gisterochtend 5 november de overblijvende M23-rebellen weg uit hun posities. De hogere officieren van de beweging zouden zich hebben begeven naar Oeganda en Rwanda, terwijl andere soldaten zich overgaven aan de FARDC of zich verschuilen in de omliggende heuvels en de bossen van het Virunga Nationaal Park. De telefoonlijn van verschillende hoofdofficieren, waaronder Sultani Makenga, staat al af sinds maandagnamiddag. Het politieke leiderschap van de beweging kondigde gisteren, na eerst een unilateraal staakt-het-vuren af te hebben geroepen, het einde van de M23 als gewapende verzetsbeweging in Oost-Congo aan. Op sociale media verzet de militaire tak van de beweging zich nog wel tegen de geruchten dat de gewapende vleugel van de M23 volledig ontbonden zou zijn.
Beetje bij beetje sijpelt er meer nieuws binnen over de gevluchte M23-rebellen (zie bijvoorbeeld http://goo.gl/Mbi1hh). Al met al kunnen er een aantal zaken verteld worden, hoewel heel wat vragen nog open blijven.
Het militaire einde van de M23 kan het einde van “een tijdperk van gewapende bewegingen” in Oost-Congo betekenen. Zeker in termen van personeel is de historische continuïteit van AFDL via RCD-Goma en CNDP tot M23 opvallend. Sultani Makenga, de leider van M23, heeft bijvoorbeeld aan alle voorgaande rebellies deelgenomen. Dit geldt ook voor anderen, als Vianney Kazarama, Yusuf Mboneza, Innocent Kayina, enzovoort (sommigen namen niet deel aan AFDL, of zaten tijdelijk in andere groepen als UPC of PARECO).
Dit betekent echter niet dat de onderliggende problemen, die geleid hebben tot zulk gewapend verzet, zijn opgelost. Ondanks de merkbare vooruitgang in de capaciteit van FARDC om operaties uit te voeren en de toegenomen bereidheid van MONUSCO (onder Kobler en dos Santos Cruz) om echt het verschil mee te maken via haar Interventiebrigade, kunnen de onderliggende oorzaken en grieven voor conflict weer vergeten worden als er geen politiek akkoord komt.
1. Zoals het geval is met tal van andere gemeenschappen in Oost-Congo, moeten de zogenaamde ‘Congolese tutsi’s’ van Noord-Kivu (eigenlijk grote brokken van de Banyabwisha, Banyajomba, e.a.) politieke en sociale vertegenwoordiging krijgen. Hetzelfde geldt voor andere groepen natuurlijk. Zolang land en burgerschap niet serieus worden genomen, kan een ‘nieuwe M23 of CNDP’ opnieuw opstaan, hoewel sinds gisteren de leiderschapsgenealogie van de rebellie is doorbroken.
2. Meer nog, DDR (Disarmament, Demobilization and Reintegration)—met een specifieke focus op re-integratie—is dringend nodig, niet enkel voor M23 maar ook voor andere Congolese gewapende groepen, en in de vorm van DDRRR (Disarmament, Demobilization, Repatriation, Reintegration and Resettlement). Dit laatste wordt momenteel uitgevoerd door MONUSCO en werkt niet eens zo slecht. De DDR van Congolese strijders is echter jaren lang vastgelopen nadat massale mislukkingen voorgaande programma’s—gesteund door de overheid en internationale donoren—ontsierden.
3. Ten derde is het nu crucialer dan ooit dat zowel FARDC als MONUSCO zich bezig zal houden met andere gewapende groepen, vooral FDLR als de meest langdurige burgerbedreiging, wiens aanwezigheid machtsongelijkheden creëert die kunnen leiden tot lokale veiligheidsproblemen. MONUSCO moet daarboven ook haar idee van “eilanden van stabiliteit” herbekijken. Zulk idee kan leiden tot een “moerassen-van-instabiliteit” realiteit als ontruimde gebieden niet voldoende worden gedekt door blauwhelmen of FARDC-eenheden.
De Congolese regering, het meest zichtbaar vertegenwoordigd door haar woordvoerder Lambert Mende, kondigde een verpletterende overwinning over de M23, die Kabila’s regering en haar leger vorig jaar vernederde met de inname van Goma, aan. Mende zei dat de FARDC nu alle andere gewapende groepen (er zijn er ongeveer 50 à 60) zal aanpakken. Officieel heeft de regering haar blijvende deelname aan de Kampala-gesprekken beloofd. Dit werd ook gevraagd door het politieke leiderschap van de M23. De billboards in Kinshasa, waarin de overwinning van president Kabila en de FARDC breed wordt uitgeroepen, onthullen echter een andere stemming.
MONUSCO van haar kant wees na de nederlaag, of capitulatie, van de M23 op haar verantwoordelijkheid om alle negatieve machten in de regio te neutraliseren. Hoewel het nog te vroeg is om de toekomstige acties van de Interventiebrigade te voorspellen, zien de meeste waarnemers FDLR, Maï-Maï Sheka (NDC) en het ADF als mogelijke doelwitten (dit gaf Kobler ook vandaag aan in een interview (http://goo.gl/XxrxJR), nvdr.) Het leiderschap rond Kobler spreekt alleszins niet té gespierde taal, en onmiddellijke actie tegen andere gewapende groepen moet men van de VN nu niet verwachten.
Het volgen en aanpakken van andere gewapende groepen in Oost-Congo zal een ongelofelijke taak worden voor de regeringstroepen en blauwhelmen. Ondanks de verbazingwekkend vlotte overwinning over de M23, betwijfelen waarnemers of de FARDC-MONUSCO coalitie ook minder gecentraliseerde en gestructureerde milities even vlot kan aanpakken. Zo waren sniper- en helikopteraanvallen één van de sleutels tot succes in de strijd tegen M23, net als de constante aanvoerroutes vanuit Goma.
Dit zal niet het geval zijn voor FDLR. De meesten van deze ex-Interahamwe (Hutu-milities afkomstig uit genocide Rwanda begin jaren 90, nvdr.) groep zijn sterk verspreid. Haar leiderschap is verdeeld over Noord-Kivu (Noord-Masisi/Lubero) en Zuid-Kivu (Zuid-Mwenga), en kleinere splintergroepen zijn RUD en Soki (in Lubero en Rutshuru). Nadat Umoja Wetu en Kimia II deelnamen in operaties tegen FDLR, verloor de rebellengroep veel van haar strijders, maar velen werden ook verder in het hinterland teruggedrongen, waar ze meer gedecentraliseerde militietactieken aanleerden.
Een gelijkaardig voorbeeld is de Raïa Mutomboki (tevens de grootste dreiging voor FDLR). Het is een wijdverspreide semigestructureerde groep van verschillende milities. Raïa Mutomboki bestaat vooral uit deeltijdse strijders die meestal als burger leven en hun velden in Shabunda, Kalehe of Mwenga bewerken. Militaire operaties tegen zulke actoren moeten aangepast worden aan zulke situaties. Het is nog niet duidelijk of MONUSCO zo flexibel en FARDC zo capabel zal zijn hiervoor.
Men mag ook niet vergeten dat de grote overwinning van FARDC ook komt omdat 1) bevelstructuren rond Kolonel Nadala en Generaal Bahuma goed gestroomlijnd zijn, 2) een aantal van de beste aanvalseenheden van het leger zijn gebruikt, en 3) deze eenheden fatsoenlijk werden betaald en bevoorraad.
Vanuit een grensoverschrijdend perspectief valt het op dat Oeganda en Rwanda zeer rustig, en stil, waren met hun verklaringen en mededelingen. Een paar dagen eerder beschuldigden bepaalde hooggeplaatste figuren in Kampala en Kigali de FARDC er nog van bewust bombardementen uit te voeren op hun territorium (zoals de eerdere bombardementen in Gisenyi, hoewel het nooit finaal bevestigd is geweest wie de uitvoerders hiervan waren—M23 of FARDC). Terwijl er zeker nog reacties op zullen komen als het bombarderen blijft duren, lijkt dit hoofdstuk nu voor Oeganda en Rwanda gesloten gezien de opgave van M23 gisterochtend.
suluhu.org 